Bron: Tablet
Mitchell Friedmann
Heiligheid ontmoet profaniteit in het Kruisheren hotel
Een 15de-eeuws Nederlands klooster is geïnfiltreerd door moderniteit: barstensvol eigenzinnigheid, grenzend aan heiligschennis. Maar het oude gebouw heeft de ultieme verdediging. Mocht de overheid zo besluiten, dan moet elke eigentijdse bloei in het hotel worden afgebroken en in slechts 90 dagen verdwijnen.
Kloosters zijn perfecte hotels. Het zijn mooie, goddelijke plaatsen. Het zit in hun oude structuren om te logeren, om te voeden, om te huisvesten. Ze zijn over het algemeen oud, en als ze nog steeds overeind staan, is er een reden. Ze zijn stevig en goed gebouwd. Goed geplaatst. Enorm en nuttig. Dus het feit dat het Kruisherenhotel in Maastricht ooit een klooster was, het Kruisherenklooster, waar de broeders boeken ingebonden hadden en de zieken en armen verzorgden, maakt het als hotel niet zo interessant. En het is niet zo dat het ooit als kazerne diende voor de Fransen tijdens hun revolutie in 1794, of dat het uiteindelijk in handen van de nazi’s viel, later de Amerikanen en toen terug naar de Nederlanders in de jaren van de Tweede Wereldoorlog.
Wat het Kruisherenhotel zo interessant maakt, is dat het eerlijk gezegd een beetje heiligschennend is. Een beetje godslasterlijk, als je wilt. Negeer de buitenkant, het beeld van een 15de-eeuws gotisch klooster, en loop door de verblindende koperen tunnel die als ingang dient. De site die u begroet in de omgevormde lobby van het klooster is minder een abdij voor monniken, maar eerder het hoofdkwartier van een design-geobsedeerd buitenaards ras, dat naar de aarde is gekomen om hun cultuur te versmelten met een waardige menselijke totem. Ze hebben zelfs een ei gelegd, maar we lopen even vooruit.
Critici hebben het Kruisherenhotel onder druk gezet en de “ingreep” in het gebouw als “schokkend” bestempeld. Kleuren, materialen en vormen spreken over comfort, plezier en luxe,” schreef de redactie van een Europese architectuurvereniging, “in een soort hedonistisch discours, duidelijk tegen het concept van religieuze ruimte, boetedoening en gebed”.
Laten we beginnen met de koperen tunnel, een van de meest herkenbare kenmerken van Kruisheren. Het werk van de Duitse ontwerper Ingo Maurer tijdens de millenniumvernieuwing die van deze plek een hotel maakte, sluit aan bij de meubel- en verlichtingsontwerpen van Le Corbusier, Philippe Starck en Marc Newson in een viering van modern en hedendaags visueel design. De glaswandelingen, de lift en de ‘buzzy’ artworks zitten naast de gebrandschilderde ramen. Het eerder genoemde ei – een blanke, witte ovaal die dient als eigenaardige kantoorruimte in de oude lobby van het kerkhotel – maakt de bedoelingen van het Kruisherenhotel volkomen duidelijk. Het oude en het nieuwe combineren tot een ‘eye-popping’ effect.
Als u niet houdt van de futuristische vermenging van het heilige en het seculiere, dan heeft de Nederlandse regering reeds geanticipeerd op uw bezwaren. De familie Oostwegel – reeds de herder van enkele historische gebouwen in het land met moderne functionaliteit – kocht het klooster in 2000. Maar de aankoop kwam met een beding. Elke nieuwe toevoeging aan het historische klooster en de kerk zou volledig omkeerbaar moeten zijn. En niet alleen omkeerbaar – maar omkeerbaar in 90 dagen. Het ligt voor de hand dat ze bepaalde armaturen gemakkelijk kunnen verwijderen, maar het zijn niet alleen de vrij zwevende kantoorruimtes die zouden moeten worden gewist. Als het order zou komen, zegt een vertegenwoordiger van de Oostwegel Collectie tegen Tablet, “dan zouden we het klooster aan de staat moeten opleveren zoals het was toen we er in verhuisden”. Sinds die eerste dag, zo’n twee decennia geleden, zijn er complete muren, plafonds en vloeren toegevoegd aan de voorheen open ruimtes in het klooster om extra gastenkamers te creëren. Het zou allemaal moeten verdwijnen.
Het is een scenario dat moeilijk voor te stellen is, maar dat bijna elk aspect van het ontwerp van het hotel heeft geraakt. Kruisherenhotel volgt een principe dat ze box-in-box noemen, wat betekent dat er zo min mogelijk direct op de oude muren wordt aangebracht. In plaats daarvan werden er complete structuren gebouwd binnen de bestaande structuur, en voor het grootste deel kan men een stuk verwijderen zonder de fundering aan te tasten.
Wat de 90 dagen durende sprint zou kunnen veroorzaken, is ons een raadsel – een bevel van God, misschien, om de buitenaardse wezens op hun plaats te zetten. Maar dat was de regel. Gezien de 90 dagen kennisgeving van tevoren, moet Kruisherenhotel in staat zijn om terug te keren naar zijn oorspronkelijke staat.
“Ik hoop dat dat nooit gebeurt,” vertelt algemeen directeur Floris Kemper aan Tablet, die zich een gekke klauterpartij voorstelt om het bekroonde ontwerp terug te schroeven en kunstwerken te evacueren, om de mezzanines en de glazen lift aan flarden te scheuren, zodat de gasten zich kunnen vergapen aan delen van het bouwwerk die ze anders nooit zouden genieten. “Maar er is een plan voor.”
15 jaar na de grote opening in 2005 zijn 60 knappe moderne hotelkamers “allesbehalve ascetisch”. De meeste bevinden zich in het voormalige klooster, terwijl een handvol kamers een ander historisch gebouw – het Poortwachtershuis – en een gloednieuw gebouw in de kloostertuin, het hedendaagse Casa Nova, in beslag nemen.
In alle drie de gebouwen wordt de ervaring bepaald door een minimalistische esthetiek – zwaar op witte ruimte, matglas en hardhout – onderbroken door het gedurfde kunstwerk dat over de muren heen gespat wordt. Gewoon een ander contrast in een door hen gedefinieerd hotel. In de bruidssuite zweven hemelse cherubijnen op de muur naast een Nespresso-machine. In de Kruisherensuite buigt het beeld van een koninklijke stoet zich rond de muur in de richting van de draaikolk. In de luxueuze suites staan king-size bedden, op maat gemaakt voor de kloosterruimtes.
Neem de glazen lift van het klooster naar beneden naar de kerk en je vindt niet alleen de lobby maar ook het Kruisherenrestaurant, een glorieuze hoek van het gebouw waar onder de originele fresco’s en torenhoge glas-in-loodramen steak tartar wordt geserveerd. Ga naar de wijnbar en je bent in het oude koor, waar de nieuwe rode bekleding tegen de originele bleke muren sist.
Is dit allemaal echt heiligschennis? Ter verdediging van het hotel is het Kruisherenklooster niet het Vaticaan. Het klooster heeft een lange geschiedenis, maar het is een klooster dat zo’n 200 jaar geleden is opgehouden met religieus te zijn. De Franse verovering in 1794 betekende het einde van de oorspronkelijke missie, en de jaren daarna zijn een mars geweest van het ene seculiere doel naar het andere, met slechts een korte terugkeer naar het heilige in de jaren tachtig toen een lokale parochie een tijdelijke ruimte nodig had. De stad beheerde het kloostercomplex sinds het begin van dat decennium en liet het, naast de opslag en de repetitie voor de opera, grotendeels met rust. Op een gegeven moment namen zelfs krakers hun intrek.
Zoals Kemper zou zeggen, zorgt het huidige gebruik van het klooster als hotel – terwijl het zeker niet de meest effectieve manier is om de religieuze functie te hervatten – wel voor respect voor het gebouw zelf, en voor de schatten die erin liggen. Nee, een hotel is niet heilig. Maar het heeft de geschiedenis van de plaats en van iedereen wel bewaard sinds het vertrek van de oorspronkelijke bewoners. De restauratiewerkzaamheden zijn uitgebreid, en de muurschilderingen en fresco’s blijven veilig binnen de grenzen van het gebouw, die door de gasten niet anders worden gewaardeerd dan wanneer de stad van deze plek een museum zou hebben gemaakt.
Zoals Kemper tegen Tablet zei: “Het komt allemaal neer op een idee van respect. Hebben we respect voor de geschiedenis en de plaats en waarom het is gebouwd?” Kijk naar de manier waarop ze met het ontwerp zijn omgegaan. De manier waarop ze de geschiedenis hebben opgetekend. Dat doen ze duidelijk. En trouwens, Kemper, “Het is geen nachtclub, het is een hotel.”
Ik denk dat we voortbouwen op het idee om voor mensen te zorgen.
Dat brengt ons, zoals zowat alles in het grootste deel van het afgelopen jaar, bij de pandemie. “Het is een interessant jaar geweest,” zegt Kemper, “laat me dat zeggen.” Hoewel Maastricht misschien niet op de route ligt van de gemiddelde beginnende bezoeker van Nederland, is het geen slaperige plattelandsstad. Maastricht, gelegen in het zuidoosten van het land, behoort tot de meest internationale steden van Nederland, vanwege de ligging aan de grens met België, de nabijheid van Duitsland en de aantrekkingskracht van de Universiteit van Maastricht.
Dit is een stad om “te genieten van de mooie dingen in het leven”, zegt Kemper. Eten, winkelen en uitgaan in een stad vol oude architectuur en levendige markten is altijd de aantrekkingskracht van deze plek geweest (er zijn 19 Michelin-restaurants in Maastricht – Kruisheren Restaurant is er een van). Maar de afgelopen maanden, en om de inmiddels bekende redenen van de pandemie, hebben de sympathieke medewerkers van Kruisherenhotel zich ingespannen om hun gasten te wijzen op de omringende natuur op het platteland. En voor het eerst zien ze hen genieten van een ander deel van dit hoekje van de wereld. “Omdat ze het ontdekt hebben,” straalt Kemper. “Ze hebben het nooit geweten.”
Je zult zeker genieten van de mooie dingen in het leven als je eindelijk in Maastricht bent. Maar het maakt niet uit wanneer je aankomt, het personeel van Kruisherenhotel zal nu en voor altijd een hoop natuurlijke mogelijkheden hebben, met alle schatten van de heuvelachtige, groene streek van Zuid-Limburg, in hun arsenaal. Sterker nog, lacht Kemper, voor de crisis hadden ze niet gedacht een Nederlandse wijn op hun menu te zetten. Nu het verkennen van de wijngaarden – samen met het wandelen en fietsen op het platteland – zo’n populaire bezigheid is geworden, kun je er meer dan één verwachten.