Tekst: Rudolf Hecke
Foto’s: Jan Weynants
Waarom zou je ook als je zoals een slak je huis heel de tijd meedraagt? Wanneer talent en passie je dak, muren, vensters en deuren zijn, met uitzicht op de ganse wereld? Met dat verschil dat sopraan Elise Caluwaerts, onze nationale operatrots, er allerminst met een slakkengangetje tegenaan gaat. Ze schittert in operahuizen in Shanghai, Sydney, Kopenhagen, Rostock, Bazel, Zurich, Beijing en uiteraard in eigen land. Op een van de zeldzame momenten dat ze in België vertoeft, neemt ze de tijd om aan te schuiven bij auteur Rudolf Hecke voor een gesprek over de essentie: passie.
Past het woord ‘passie’ bij u?
‘Ik hoor van veel mensen die me kennen of leren kennen dat ik heel passioneel ben. Ik mag dat beamen anders kan je ook geen operazangeres zijn, want opera is passie.’
Wat is uw definitie van passie?
‘Passie is voor mij overgave. Het besef dat er iets gigantisch groots en prachtigs is in de wereld waarbij je denkt waw, ik hou hiervan. Mezelf daaraan toevertrouwen is een proces dat heel snel verloopt, waar ik niet bij stilsta of nadenk, zelfs niet weet… Passie komt uit het Latijn, lijden en bijgevolg ondergaan. De verstrengeling van pijn en plezier. Het wordt duidelijk als je luistert naar een symfonie van Beethoven, daarin zit alle leed en schoonheid dat in de wereld voorhanden is. Het gebeurt en overweldigt, je geniet er waanzinnig van. Het kan dat de ervaring zo intens en heftig is dat het ook teveel wordt, maar net dat is zo schoon, dat is passie. Wat de trigger tot de sensatie is, speelt trouwens geen rol, het kan evengoed de confrontatie met de Mont Blanc zijn, of een schilderij van Rubens. Het gevolg is altijd grootsheid. Passie is niet klein, niet rustig zitten en mediteren of een koffie drinken met een vriendin. Het is lamgeslagen worden door het meest fantastische dat mensen kunnen of de natuur kan verwezenlijken. Wat niet wil zeggen dat ik door mijn leven raas als een vuurbal, puur emo, ik denk ook veel na, ratio, het ene sluit het andere niet uit naar mijn mening.’
Treedt er gewenning op in die beleving?
‘Het blijft altijd even overweldigend. Elke keer als ik een schilderij van Gustav Klimt zie, slaat de grootsheid toe, daar zit geen slijtage op. Ik was laatst aanwezig bij de uitvoering van de derde symfonie van Beethoven door het Mechels orkest Casco Phil, uit het hoofd gedirigeerd door Benjamin Haemhouts. Ik ken dat stuk van binnen en buiten en toch kon ik mijn tranen niet bedwingen. Ik had een zitje op de eerste rij, wat maakte dat al die muzikanten waar ik occasioneel mee samenwerk me zagen huilen vanaf het podium. Dat voelde als een bizarre mix van gêne en verbondenheid [lacht].’
Passie wordt dus niet geremd door kennis ter zake?
‘Als een uitvoering niet zo heel goed is dan erger ik me snel. De eerste indruk bepaalt, die kan je niet overdoen, daar reageer je op. Maar als iets heel goed is, blijft de verbazing en overweldiging. Als klassieke muziek heel goed wordt uitgevoerd, overmant het gevoel dat ik hier niets meer aan toe te voegen heb. Ik ga wel op zoek naar steeds beter, iets fantastisch. Het verschil wordt gemaakt in de finesse.’
Kan je het uitdrukken als het raken aan wat er zou kunnen zijn buiten het bekende, het aanwezige, het benoembare?
‘Je zegt dat heel mooi, ik vind het ontroerend hoe je dat zegt, dat is het helemaal. Er is iets op de wereld wat ik niet kan benoemen, wat ons allemaal overstijgt. In wezen gaat het over onze essentie, gek genoeg is dat voor iedereen hetzelfde. Alle mensen zijn voor mij wezenlijk hetzelfde. We hebben dezelfde basisnoden en wat we willen is identiek. Maar we zijn ook allemaal wezens die nood hebben aan -er is zo’n modewoord- “Verbinding”, ik noem het liever “Omarmen”. Dat zit ook in rituelen als feesten, en een Belg kan heel goed feesten. Daar kan men nergens ter wereld aan tippen. Wat ik weet, is dat met het performen -ik breng muziek die vaak eeuwen oud is- mensen ontroerd en gepassioneerd worden en dat is iets wonderlijks. Daar wordt het diepmenselijke wat ons bindt blootgelegd en het is prachtig om daar de aanstoker van te kunnen zijn. Soms huilen mensen bij mijn concerten. Dat gaat mij niet onopgemerkt voorbij. Op zo’n moment besef ik dat ik iets kan aanraken, alsof het een luchtbel is die dan barst. Iedereen heeft dat nodig, zich geraakt voelen, levend voelen, het onbenoembare wat een soort kolkende massa in u is. Het is ook belangrijk dat het onbenoemd blijft, dat je het niet gaat analyseren. Je hebt iets in u wat stroomt en noodzakelijk is. Als je dat niet hebt, val je ten prooi aan depressie en er is keiveel depressie. Kunst, schoonheid en medemenselijkheid zijn essentieel om die depressies af te wenden.’
‘Ik ga spontaan op de barricaden staan voor de kunsten en mijn collega kunstenaars die misschien niet allemaal de carrière hebben die ik heb. Het is cruciaal dat het groeien en ontwikkelen niet wordt beknot, want dan blijft er snel niets meer over. Helaas is de politiek hier ervoor aan het zorgen dat net zoals in Nederland de volgende generaties niet veel meer gaan voorstellen. Men is bezig stuk te slaan wat hier sinds de jaren 1990 is opgebouwd. Jonge kunstenaars die net uit de COVID-verlamming opstaan, worden zo de armoede ingedreven. De projectsubsidies voor de kunsten in Antwerpen zijn afgeschaft door de schepen van cultuur Nabilla Ait Daoud. Het gaat om 700.000 €, wat voor het stadsbudget peanuts is. Op de vlag van Vlaanderen staat ‘State of the arts’, ik zou heel graag hebben dat daarnaar gehandeld wordt, dat het geen holle woorden zijn. Ik vind het jammer dat cultuur en kunst die waanzinnige exportproducten zijn en een grote tewerkstellende sector, in een verdomhoekje worden geduwd door sommige politici. Bovendien wordt de sector gestigmatiseerd vanuit en bepaalde hoek als “subsidieslurpers”. Daar word ik helemaal pissed van. En de bedrijven dan? Krijgen die geen subsidie? Net zoals zij, doen wij in onze sector aan werkverschaffing. FN Herstal krijgt subsidies, daar kan je je ook vragen bij stellen hé? Zeer winstgevend EN met een twijfelachtige ethiek. Wij betalen belastingen zodat subsidies kunnen verdeeld worden en wij als maatschappij kunnen groeien, ontwikkelen en beter worden. Dat mag niet ondergraven worden door politici die dat niet begrepen hebben.’
‘Ik vind het heel belangrijk dat iedereen minstens een kans krijgt om zich te ontwikkelen. Of je die kans grijpt of niet, je kan het niet doen voor iemand anders. Maar het vuur moet ook aangewakkerd worden. Ik denk dat elk individu een passie heeft en al woon ik heel graag in Belgie, ons onderwijssysteem doodt heel wat passie. Je moet vooral braaf zijn en stilzitten, niet opkomen tegen onrecht want dan word je gestraft. Dat is een typisch Belgisch fenomeen. In Nederland bijvoorbeeld vindt men het heel normaal om zichzelf te worden. Wat vind ik daar nu zelf van? Die vraag is daar normaal. Ik heb zelf altijd gewerkt, van toen ik een tiener was. Ik kom uit een fijn middenklassegezin zonder geldzorgen. Toch deed ik jobkes, babysitten, eigen geld voor kleren, dan werd ik gescout als model, nog meer eigen middelen, en vanaf mijn zeventiende kon ik als zangeres op tournee. Mijn moeder moest tekenen voor mijn eerste internationale tour opdat ik mee mocht. Ik was er vroeg bij, maar als je zo superjong bent, weet je helemaal niet dat je superjong bent. Ik dacht dat lukt allemaal wel zoals Pipi Langkous, ik ga het gewoon doen.’
‘Ik ben iemand die niet gerust is als niet iedereen blij is. Je hebt mensen die alleen voor zichzelf leven, maar voor mij is het een grote factor van geluk als ik iets kan betekenen voor anderen. Al zijn het rare beestjes, ik zie gewoon graag mensen. Ik host minderjarige vluchtelingen in afwachting dat ze hun papieren krijgen. Anders moeten die in Brussel op straat wonen. Ik kan niet begrijpen dat een eerstewereldland kinderen die op boten hebben gezeten buiten laat slapen. Het drijft hen in de klauwen van de drugscriminaliteit. Ze komen bij mij even op verhaal. Vorig jaar met kerst had ik hun haar geknipt, mijn living werd Salon Elise. Hoe je u verhoudt tegenover de anderen zegt alles over jezelf, want zonder de anderen besta jij ook niet. Na New-York heb ik een lange tijd in Londen gewoond, door de combinatie COVID/ Brexit ben ik teruggekomen. Maar in Engeland, dat een waanzinnige klassenmaatschappij voorstaat -wat ik eerlijk gezegd walgelijk vind, is er een veel ontwikkelder systeem van het betrekken van bedrijven bij sociale projecten. Ik maakte er deel uit van een organisatie die muziekles aanbood aan kinderen uit arme gezinnen. Dat werd bekostigd door twintig bedrijven die zich elk voor drie jaar verbonden voor een mooi bedrag. Toen ik anderhalf jaar geleden aankwam in Antwerpen trof ik ook veel armoede aan. Alleenstaande moeders, twee kinderen, stijgende huurprijzen, het gaat snel de verkeerde kant op. In Antwerpen haalt 21% van de mensen geen middelbareschooldiploma. Met werkloosheid als gevolg en dat kost de maatschappij handenvol geld. In Venezuela heb je een systeem, dat heet ‘El Systema’, waar ze kinderen muziekonderwijs aanbieden zodat die niet in de criminaliteit terecht komen. Ook hier heb je veel jongerencriminaliteit. De haven draait op volle toeren, maar brengt een eigen problematiek met zich mee… drugskoeriers van veertien, ze zijn niet uit het straatbeeld te bannen. Wij hebben nu de Maestros, een stichting voor taalontwikkeling en muziekeducatie die gratis muziekonderricht aanbiedt in het leven geroepen. Omdat het kosteloos is, is het echt voor alle kinderen. Het gaat over heel goed worden in muziek en ook zelf muziek leren maken. Bekende Vlamingen komen er mee liedjes aanleren en maken. We ontvingen een beurs van vzw Koor & Stem en er zijn tot nu toe vijftien bedrijven die ons project ondersteunen. Ik ben daaraan begonnen in mei en in september stond het er. Eigenlijk waren al die bedrijfsleiders heel blij dat ze konden geven, want ook zij willen dat Antwerpen gezond blijft, dat het goed gaat met iedereen. Dat is mooi om voelen.’
‘Als je een leven hebt als solist en daarvoor de wereld bereist, heb je familie en dierbaren waar je altijd moet tegen zeggen dat je er niet bent met Kerst, noch met nieuwjaar en evenmin op uw verjaardag. Ik heb een coole cadeau uit Korea maar ik zal hem niet kunnen afgeven op uw feestje. Ik heb wel familieleden die dat moeilijk hebben gevonden, da’s erg maar je kunt geen carrière als de mijne hebben zonder die opoffering. Er wordt van mij alles en meer gevraagd, 100% en nog 10% erbij, altijd mega presteren en God weet waar. Soms denk ik: ‘Is dat het waard’? Mijn familie moet veel accepteren, en er is geen enkele relatie die dat overleefd heeft, ook dat moet gezegd worden. In relaties zien ze altijd eerst het plaatje… de zangeres… spannend, maar de realiteit is dat als je moe thuiskomt je meestal geen zin meer hebt in glamour. Laat mij nu gewoon slapen… En dat vraagt veel te veel van een partner. Tijdens COVID is er echter iets gebeurd met mij. Voorheen was het vliegtuig in en uit, aankomen, feestje, zingen, gala’s, openingen, heel leuk, maar dan viel alles stil en ik zat toen nog in Londen. Engeland heeft heel laat gereageerd op de pandemie, met Noord-Italiaanse toestanden als gevolg veel doden, zelfmoorden bij dokters omdat die de mensen niet konden helpen. Ik wou toen weg uit de stad. Ik googelde maar wat… the ten nicest beaches in the UK. Ik reisde naar Cornwall, zat helemaal alleen met m’n hond op de trein, zo bizar. Daar verbleef ik een maand, tijd om te evalueren en dan snapte ik dat de jaren van hard werken me in een constante staat van uitputting hadden gestort. En dat ik daarmee had leren leven, dagen van zestien uur, studeren, repetitie, nog bij studeren om het te halen, veel druk… Wat er toen eigenlijk gebeurde, is dat ik plots besefte dat het heel leuk is om thuis te zijn. Daarvoor dacht ik: ‘Ocharme die mensen die altijd moeten thuis zitten.’ Maar neen, dat is de max! En ik heb ook gesnapt waarom mensen op sociale media ‘Yeah weekend!’ plaatsen… Dat is wat ik aan COVID te danken heb. (lacht)’
‘Ach, ik ben verplicht grenzen te trekken, ik moet mijn uren studeren, en mijn agenda voor 2023 is overvol… ook internationaal. Op vakantie gaan en aan het strand gaan zitten, is er niet bij, maar dat is toch niets voor mij. Dat hou ik een halve dag vol. Ik ga mijn passie blijven uitoefenen. Maar ik heb de anderen wel gevoeld en dat heeft iets veranderd. Ik heb iets essentieels ontdekt.’