Tekst: Rudolf Hecke
Foto’s: Wikimedia
Ik ben een fan van geluiden. Sommige mensen spotten vogels of vliegtuigen, ik kijk uit naar ongehoorde klanken. Mijn eerste sonische Aha-erlebnis trof me als kind. Het voorbijdenderen van een Amerikaanse muscle car, een Dodge, over de kinderkopjes van de hoofdstraat van mijn geboortedorp Veltem-Beisem. De klank van een tank op wielen met vleugels boven de bloedende achterlichten. De radio speelde uiteraard ook een vooraanstaande rol in mijn zoektocht naar orale verbazing, geluiden die als ufo’s uit liedjes opstegen memoriseerde ik in de hoop ze ooit te kunnen benoemen. De huidige herkenningsmiddelen waren in de 1970’s uit den boze. Zelf op jacht of noppes. Het scherpte de passie aan, en die beleefde een hoogtepunt toen ik mij als achttienjarige op de dansvloer van de Leuvense ‘Zaal der hallen’ bevond en de floorfiller ‘Whole lotta love’ van Led Zeppelin halverwege onderbroken werd door een kosmische geluidsnevel. De groove viel weg en iedereen op het plankier bewoog plots in slow-motion. Allen leken gehypnotiseerd en gecommandeerd door ruimtewezens die klonken als… ik had geen woorden voor dat wenende, krijsende, haarsplijtende en geestverruimend-als-de-beste-Congo-wiet geluid. Pas in de nineties kwam ik achter de naam van de verwekker:
De Theremin
Het is de holy grail onder de bizarre instrumenten niet in het minst omdat je hem bespeelt zonder aan te raken! Ik wou absoluut zo’n wonderlijke geluidsbron en kwam op het spoor van de Brit Barry Wooding. Hij bouwde in 1994 mijn exemplaar. In zijn atelier met uitzicht op het Stonehenge monument werd ik ingewijd in de geheimen van de magische creatie van Lev Sergeyevich Termen (Leonid Theremin voor de geschiedenisboeken). Een Russische cellist, ingenieur en spion geboren in 1896 die de toverdoos eerder toevallig uitvond tussen zijn werk aan afluisterapparatuur door. Bij een demonstratie in het Kremlin in 1922 blies hij Lenin van de sokken en kreeg de opdracht om met zijn uitvinding in naam van het Russische vernuft de wereld te veroveren. Een missie waar hij zestien jaar de slaap voor liet. De theremin diende de viool te vervangen, helaas wegens uiterst moeilijk te bespelen -klanken dienen uit de lucht geplukt- gaf de klassieke muziekwereld niet thuis. Maar het licht scheen aan de overzijde, bij vijand Amerika, daar werd het instrument opgepikt door podoloog Samuel Hoffman die er als hobby mee aan de slag ging. Hiermee boorde hij een onvermoed talent aan, zijn reputatie als thereminist ging hem vooraf. Zo werd hij in 1945 gevraagd zijn kunnen te etaleren op de soundtrack van Hitchcock’s film ‘Spellbound’. Hij diende de mentale burgeroorlog van de protagonist gespeeld door Gregory Peck te verklanken. Het hek was van de dam. De theremin werd het favoriete instrument in sciencefictionsoundtracks. Wanneer Hoffman de rangen sloot met componist Les Baxter resulteerde dat in succesvolle platen als ‘Perfume Set to Music’ en ‘Music Out of the Moon’ die astronaut Neil Armstrong in 1969 meenam op zijn trip naar de maan waar hij als eerste voet in het stof zette.
Een jaar later gingen de poorten van de popmuziek open wanneer Jimmy Page de theremin aan het krijsen zette in de wereldhit ‘Whole Lotta Love’. Hij bespeelde hem niet, maar ontlokte er freaky tonen aan. Ook dit is fijn aan het raadselachtig instrument, je kan er zonder voorkennis spectaculair mee aan de slag. Het vergt echter engelengeduld om er melodielijnen mee te creëren. Hoe het werkt? De theremin bestaat uit twee antennes waarlangs je je handen beweegt. De verticale antenne bepaalt de toonhoogte (bereik van vijf octaven), de horizontale het volume. De elektromagnetische velden eromheen worden beïnvloed door de elektrische lading in het lichaam van de bespeler. Zo worden oscillatoren gemanipuleerd die zorgen voor geluidsgolven.
