De Piano

Tekst: David Dalemans

De geschiedenis van de piano

De piano is zonder twijfel één van de meest veelzijdige instrumenten uit de geschiedenis.

De voorloper van de piano was het klavecimbel, die in Italië werd gebouwd aan het einde van de 16e eeuw en had meestal maar zestig toetsen. Eigenlijk was dit vooral een ‘oefen-instrument’ voor het pijporgel, maar al snel verspreidde het klavecimbel zich over de rest van Europa. Het klavecimbel was vaak voorzien van grote zwarte toetsen en kleinere witte, precies omgekeerd van hoe we de piano vandaag kennen. 

In tegenstelling tot de piano, waar bij het indrukken van een toets een hamertje tegen de snaar slaat, wordt bij een klavecimbel de snaar getokkeld door een pennetje, vergelijkbaar met een plectrum. Oorspronkelijk werden hiervoor ganzenpennen gebruikt. 

De eerste piano

De allereerste piano werd tussen 1698 en 1709 uitgevonden door, hoe kon het ook anders, een Italiaan: Bartolomeo Cristofori. Dit instrument werd de pianoforte of fortepiano genoemd. Deze naam betekent in het Italiaans letterlijk zacht (en) sterk. 

De overgang van klavecimbel naar de pianoforte was een enorme stap en tevens een grote vooruitgang, vooral door de grote verschillen in mechaniek die resulteerde in een ‘nieuwe’ klank. Deze werd veel ronder en zangeriger door het gebruik van samengeperst vilt ter vervanging van hard leer dat eerder werd gebruikt om de hamertjes te omspannen.

Er zijn slechts drie piano’s van Cristofori bewaard gebleven: in het Metropolitan Museum of Art (1720), in het Museo Strumenti Musicali in Rome (1722) en in het Musikinstrumenten-Museum van de Universiteit van Leipzig (1726). 

De ‘moderne’ piano, zoals wij die nu kennen, komt van de pianoforte. Dit was het instrument waarop bijvoorbeeld Mozart zijn stukken componeerde. 

Door de jaren heen werden er vele verbeteringen aangebracht aan de piano door verschillende uitvindingen zoals bijvoorbeeld de pedalen die in 1783 werden uitgevonden. Sindsdien heeft de piano zoals we die nu kennen twee of drie pedalen. 

In 1822 werd het repetitiemechaniek uitgevonden, hierdoor kon dezelfde toets nu sneller achter elkaar gespeeld worden.

De pianoforte werd in de jaren daarna sterk verbeterd. Zo werd er een gietijzeren kader aangebracht om een grotere spanning op de snaren te verkrijgen. Hierdoor werden krachtige fortes (hoger geluidsniveau) en een stabielere stemming mogelijk. De naam ‘pianoforte’ werd ook ingekort tot ‘piano’. Dit is het instrument zoals wij het vandaag de dag nog steeds kennen.

Steinway, de Rolls-Royce onder de piano's’

In 1836 bouwde Heinrich Engelhardt Steinweg zijn allereerste piano in de keuken bij hem thuis in Seesen (Duitsland). Die wordt daarom vaak aangeduid als de ‘Kitchen Piano’. Deze piano is momenteel te bezichtigen in het Metropolitan Museum of Art in New York. In 1853 besloot de familie hun naam te veramerikaniseren tot Steinway, drie jaar nadat ze naar de VS geëmigreerd waren. Datzelfde jaar verkocht de familie hun eerste ‘Steinway’ Piano voor $500. 

De jaren daarop bouwde de Steinway familie hun piano-emporium verder uit.

In 1871 overleed Henry Englehard Steinway, oprichter van Steinway & Sons, op 74-jarige leeftijd. Dat jaar verkocht Steinway 2.553 piano’s, en bouwden ze piano’s met een snelheid van één piano per uur, of tien piano’s per dag.

31 januari 1894 zag de geboorte van de legendarische Model D, de allereerste moderne Steinway concertvleugel. 

De 100.000-ste Steinway piano zag het levenslicht in 1902, gebouwd door de ‘Art Piano case Department’ in opdracht van President Theodore Roosevelt en deze gouden Steinway werd in het Witte Huis geplaatst. 

Steinway telde 2.300 werknemers in 1925.

In 1987 stond de teller van Steinway Piano’s op 500.000! Die werd op maat gemaakt door Wendell Castle en live gepresenteerd tijdens een galaconcert in Carnegie Hall op 2 juni 1988, ter viering van Steinway’s 135 jarig bestaan. Deze piano is gedecoreerd met handtekeningen van de levende Steinway artiesten en werd uitgevoerd in exotisch houtfineer.

Steinway & Sons werd in 1995 verkocht voor $100.000.000 aan investeringsbankiers.

In 2000 werd John Lennon’s Steinway piano waarop hij ‘Imagine’ componeerde, verkocht voor meer dan $2 miljoen dollar aan popster George Michael. 

Leuke weetjes: vooraleer het hout gebruikt wordt om een Steinway te bouwen moet dit eerst twee jaar drogen en ‘rijpen’. De Steinway Model D Grand piano weegt 450kg en is opgebouwd uit 12.116 individuele onderdelen. Voor een nieuwe Model D betaal je anno 2021 rond de €180.000.

De pianist

Zonder de piano géén Mozart, zonder Mozart geen David Bowie, Supertramp, Kelis, Massive Attack etc. Klik hier voor een overzicht van maar liefst 175 songs met Mozart samples. 

Zonder de piano geen synthesizer, zonder de synthesizer geen Kraftwerk of Depeche Mode.

Maar ook dichter bij huis vinden we tal van voorbeelden van muzikanten die de piano koesteren in al zijn vormen en gedaantes.

De iconische cultuurtempel BOZAR (voorheen Paleis Voor Schone Kunsten), die in zeven jaar honderd kaarsjes mag uitblazen, mocht verbazingwekkend genoeg nog nooit ons grootste Brussels muzikaal monument ontvangen: Arno!

‘Arno en zijn ‘piano au voix’-plaat’

Vaderlands bekendste muzikale ridder Arno Hintjens (72) bracht vorige maand het album ‘Vivre’ uit, zijn zestiende als solo-artiest, en bereikte meteen de hoogste positie in de Ultratop albumlijst. Een album dat hij opnam tussen twee chemokuren door nadat hij een operatie onderging voor de pancreaskanker die eind 2019 bij ‘le plus beau’ werd vastgesteld. Het is geen verkeerd te verstane titel, misschien is ‘Vivre’ wel het laatste Arno album… ‘Ik was er me bewust van dat ik misschien niet veel tijd meer had’ vertelt hij hierover.

Hintjens zingt hierop zonder ‘toeters & bellen’ enkele bekende en minder bekende songs ‘uitgekleed’ en enkel begeleid door zijn vaste bassist Mirko Banovic en de Franse pianist Sofiane Pamart (31). Deze Rijselse pianist maakte de voorbije jaren naam in de hiphopwereld, maar is klassiek geschoold en dat is te horen in zijn zachte aanslag, zoals we die bij Chopin en Schumann kennen. 

Veertien songs geplukt uit pakweg dertig jaar muziekmakerij, songs die in deze ‘gestripte’ versies écht onder je vel kruipen. 

David Poltrock (47)

In 1977 (Poltrock was toen slechts drie jaar oud) hoorde hij een liedje op de radio en kroop achter de toetsen van de piano van zijn oma om dit puur op gehoor na te spelen. Al snel besloten zijn ouders om dit kleine muzikale wonder op vierjarige leeftijd privé les te laten volgen. Maar die ‘oude rammelbak’ van oma had zijn beste jaren gehad en twee jaar later kochten ze hem zijn eerste buffet piano: een Steinway uit 1895. Deze staat bijna veertig jaar later nog steeds te pronken in Poltrocks woonkamer. 

David Poltrock is het schoolvoorbeeld van de muzikale duizendpoot. Deze zomer trekt hij Vlaanderen rond met De Mens en in het verleden mocht hij vele jaren op tournee met Hooverphonic en Triggerfinger. Het grote publiek kent hem als hulpcoach in The Voice van Vlaanderen waar hij Jasper Steverlinck en Bent Van Looy assisteerde. Hij is ook nog producer en componeert muziek voor films (bijv.‘Safety First’), televisie (bijv.‘Chateau Planckaert’) en documentaires (bijv. ‘Wild Gene’ – over kunstenaar Koen Vanmechelen).

In zijn klantenbestand prijken namen als Adamo, K’s Choice, Portland, Daan, Raymond van het Groenewoud, Zap Mama, Stan Van Samang, Bart Peeters, Yasmine en tientallen anderen.

Geïnspireerd door zijn twee piano’s en omringd door de indrukwekkende collectie synthesizers in zijn Brusselse studio bouwde ‘de toetsenman’ geduldig aan een nieuw repertoire. Deze bijna vijf jaar durende odyssee vertaalde zich in de loop van 2018 in het drieluik ‘Mutes, Moods, Machines’. Drie platen die Poltrock’s liefde voor de 88 toetsen van de piano elk op hun eigen manier belichten en die met een interval van 88 dagen het daglicht zagen. Verstilde instrumentale piano-muziek afgewisseld met donkere filmische soundscapes. Om dan te evolueren in pulserende en dreigende ritmes. Telkens staat de piano centraal, met veel liefde en met vreemde voorwerpen bewerkt. ‘Prepared Piano’ zoals dat heet.

Het eerste luik verscheen op 29 maart: International Piano Day (de 88ste dag van het jaar)! De trilogie werd bedolven onder een sterrenregen van de media en termen als ‘de piano wizard’ en ‘de Belgische Nils Frahm’ volgden. De Duitse pianist/componist/producer Nils Frahm die klassieke pianomuziek met elektronische muziek componeert lanceerde in 2015 de jaarlijkse hoogdag International Piano Day.

In 2019 mocht Poltrock de MIA voor ‘Muzikant van het Jaar’ in ontvangst nemen.
Klik hier voor Poltrock’s muziek.

Naast zijn Steinway uit 1895 in de woonkamer bevindt er zich in de kelderverdieping zijn studio, een heus museum dat werd omgedoopt tot het ‘Poltrock Palladium’ : de thuisbasis van een eindeloze collectie vintage synthesizers, (elektromechanische) piano’s (o.a. een Yamaha GS1 Grand Piano) en allerhande vreemde toetsinstrumenten.

Tylaine van den Broeck (50)

Tylaine Van den Broeck uit Heist-op-den-Berg is een klassiek geschoolde pianiste, die studeerde aan het Koninklijk Conservatorium Antwerpen waar ze in 1995 een meestergraad diploma klassieke piano behaalde. 

Als klein meisje geraakte Tylaine gefascineerd door de piano toen ze in 1978 voor de eerste maal de Koningin Elisabethwedstrijd op televisie zag. Haar vader was gitarist en gitaarbouwer, maar gelukkig lieten haar ouders haar de vrije keuze en koos ze voor de piano.

Naast haar muzikale bezigheid lanceerde deze creatieve duizendpoot tien jaar geleden haar eigen kledinglijn Maison Tylaine en passeerde ze al vaak op televisie. 

‘Sir Cliff Richard, Helmut Lotti, Laura Pausini, Praga Khan, Toots Thielemans, Hugh Grant, Salma Hayek, Dustin Hoffman, Sir Elton John’

Tylaine kan je niet in één vakje stoppen. Vijftien jaar lang maakte ze deel uit van het ‘Golden Symphonic Orchestra’ dat met Helmut Lotti de wereld rondtrok. Maar ze mocht ook het podium delen met tal van nationale & internationale sterren zoals Toots Thielemans, Laura Pausini, Sir Cliff Richard & Praga Khan. Tijdens de Helmut Lotti periode ontmoette Tylaine o.a. Hugh Grant, Salma Hayek en Dustin Hoffman en schudde ze de hand van Sir Elton John.

Haar eigen muziek omschrijft ze als ‘postklassieke muziek’, welke in wezen klassieke muziek is verweven met enerzijds invloeden uit jazz en rock en anderzijds elektronische klanken. Aan de andere kant van het muzikale spectrum beroert ze al meer dan dertien jaar de toetsen bij Praga Khan.

Naast pianistieke, orchestrale en instrumentale composities laat Tylaine zich op haar meest recente album ‘Mermaid Magic‘ af en toe begeleiden door cello en viool en er is nog een opmerkelijke samenwerking nl. met belpopicoon Maurice Engelen (Praga Khan & Lords Of Acid)

Dit alles toont aan hoe divers deze Heistse creatieve duizendpoot uit de hoek komt.

 

Hans Francken (48)

Hans Francken – doet die naam ergens een belletje rinkelen?

Op tv bij The Voice Van Vlaanderen, The Voice Kids & The Voice Senior vaak aangekondigd door An Lemmens als: “Het orkest onder leiding van….” . Meer dan 100 keer op het podium van het Sportpaleis door Koen Wauters of anderen aangekondigd als: “Aan de keyboards…”?

In de credits van vele artiesten vermeld als producer/songwriter (Clouseau, Stan Van Samang, Natalia, IBE, Mama’s Jasje, Tom Helsen etc) en aan de bron van de carrière van jonge artiesten als Emma Bale, OT, Slongs, Metejoor ea.

Op zijn zevende begon Francken met piano spelen, klassiek. Zijn liefde voor de piano stuurde hem vele jaren later eerst naar de Jazzstudio in Antwerpen en nadien naar het conservatorium van Rotterdam waar hij zich ging verdiepen in de keyboards. Na zijn studies werkte Francken als Musical Director voor tal van tv programma’s: Idols, X-factor, The Voice etc.

Al snel kwam het eerste bandje en later volgden Noordkaap, Blue Blot, Clouseau, Natalia en nog zovele anderen. Naast vele Belgen deelde hij ook het podium met internationale sterren: Shaggy , Anastacia , En Vogue, Rick Astley, Sister Sledge etc.

De muzikale trein vertrok en kwam niet meer tot stilstand…tot in 2020…

Door de covid-pandemie kwam er ruimte en tijd vrij waarin Francken terugkeerde naar de bron. De bron waar het allemaal begon. Hij zette zich terug aan de piano, terug naar de essentie. Die ruimte en tijd gaven tonnen aan inspiratie, alsof er krakend een deur werd geopend in hoofd, hart en vingers waaruit een golf van muziek stroomde…als vanzelf.

De piano van de 21ste eeuw

Nieuwe dimensies met Spirio 
In deze tijden waarin velen terugverlangen naar de pure beleving van muziek in de concertzaal, brengt de technologie ons gelukkig vele mogelijkheden om daar dichtbij te komen. Steinway heeft met Spirio een origineel antwoord, want Yuja Wang in de zaal is een belevenis, maar wat als ze nou eens bij u thuis zou komen spelen op uw eigen Steinway? Om nog maar te zwijgen van Vladimir Horowitz of Glenn Gould!

Steinway specialist Wolf Leye van Maene Piano’s
Alle systemen om muziek te reproduceren hebben hun beperkingen, hoe goed luidsprekers en de opnametechniek ook zijn. Meer filosofisch vond Rachmaninoff het sowieso een doodzonde om naar de radio te luisteren als er in de stad een orkest speelde en hij weigerde consequent dat zijn recitals voor de radio werden opgenomen. Celibidache vond een opname hetzelfde als naar bed gaan met een foto van Brigitte Bardot en Horowitz hield het op een ansichtkaart, een mooi aide-mémoire. Het is ten ene male onmogelijk de beleving van een orkest of een pianist in een goede zaal in al zijn diepte en nuances te reproduceren.

Al zo’n dertig jaar zijn er voor digitale piano’s elektrische systemen en nu is er dan sinds enkele jaren Spirio van Steinway. En Steinway zou Steinway niet zijn als het de lat niet hoog zou leggen

Horowitz in jouw huiskamer
De kwaliteit van de reproductie hangt bovendien sterk af van de kwaliteit het instrument waarop uiteindelijk wordt afgespeeld. Wolf Leye: ‘Bij Spirio is dat altijd een Steinway, omdat het systeem alleen functioneert ingebouwd in een Steinway. Ze worden in de fabriek ingebouwd, later demonteren of inbouwen is niet mogelijk.’
Het voordeel van dat inbouwen is dat je aan de vleugel niets kunt zien, behalve dan het woordje Spirio op de zijkant van het instrument.
Het is Steinway gelukt om audio-opnamen uit het verleden om te zetten naar het Spirio-systeem, en nog mooier, je kunt de video erbij ook bekijken. Zo zie je Horowitz een sonate van Scarlatti spelen opgenomen in Carnegie Hall en het geluid komt uit je eigen vleugel. Je kan als het ware over de schouder van Horowitz meekijken! 


Steinway ziet Spirio vooral ook als platform. Wolf Leye: ‘Er zitten ondertussen toch al meer dan 4000 titels in de bibliotheek en elke maand wordt er 4 uur nieuwe muziek toegevoegd. Elke bezitter van een Spirio krijgt die er die automatisch en gratis bij, klassiek, jazz en pop Eind 2021 of begin 2022, introduceert Steinway Spirio Cast, waarmee streamen mogelijk wordt. Een pianist zou zichzelf kunnen beluisteren vanuit de concertzaal… Futuristische toekomstdromen, maar minder onbereikbaar dan het lijkt.

Pianoweetjes

2020 betekent 70 jaar Koningin Elisabethwedstrijd & 20ste editie voor piano.

Eind mei won de Fransman Jonathan Fournel (27) de 20ste jubileum editie van de Koningin Elisabethwedstrijd voor piano. Fournel haalde ook de publieksprijs van Klara en Canvas binnen én die van de RTBF. 

Deze internationaal gerenomeerde muziekwedstrijd geldt als een van de meest veeleisende ter wereld en wordt ook wel de ‘olympiade’ van de muziek genoemd en vindt plaats in de BOZAR te Brussel.

Dit concours (afwisselend voor pianisten, violisten, zangers, componisten en cellisten) werd opgericht in 1937 door Koningin Elisabeth van België  maar heette eerst de Eugène Ysaÿewedstrijd, als eerbetoon aan de in 1931 overleden Belgische violist en componist Eugène Ysaÿe. Exact zeventig jaar geleden (in 1951) werd de wedstrijd dan vernoemd naar haar oprichtster Koningin Elisabeth. 

De duurste piano ter wereld: 2.5 miljoen dollar

Momenteel de duurste piano ter wereld is er eentje van Steinway.

Deze unieke piano is een adembenemend meesterwerk van beeldende kunst, Russische geschiedenis en minutieus handwerk en kreeg de naam ‘Pictures at an Exhibition’. Het instrument werd ‘bedacht’ en met de hand geschilderd door STEINWAY ARTIST en de beeldende kunstenaar Paul Wyse.